Geldstromen en beleidsruimte,
Wegen voor nieuw hoger onderwijs en wetenschap,
Deel 2
SDU Uitgevers
Den Haag: 2009
69,50 euro, 351 pagina's
ISBN 9789 0121 9107
Dit boek is het tweede deel van een serie over beleidsdiscussies over hoger onderwijs. De auteurs gaan in op de financiering van hoger onderwijs en onderzoek, een immer actueel thema voor iedereen die werkzaam of geinteresseerd is in dit domein. Het boek geeft een actueel overzicht van de situatie, bespreekt trends kritisch en geeft perspectieven, hoewel dat in de huidige dynamiek door de economische crisis niet eenvoudig is. De ambitie van de auteurs is om een spraakmakend, koersbepalend, opiniërend, maar ook leesbaar boek te schrijven. En een boek dat nog lang een gidsfunctie zal hebben. Dat laatste staat nog te bezien door de onzekerheid over de scenario’s, maar de eerste ambities zijn wat mij betreft zeker vervuld.
Het boek gaat over geldstromen, om tegen de achtergrond van de doelstellingen van het hoger onderwijs functies en effect van geldstromen te doorgronden, beter beleid te maken en geld beter te besteden. De auteurs geven aan dat zij hun teksten nog eens tegen het licht hebben gehouden van de ‘kredietcrisis’: “De toenemende geldkrapte die wij al veronderstelden, lijkt zich echter – het kan bijna niet anders – de komende jaren te ontwikkelen tot een wereldwijde golf van een nieuw type zuinigheid in de publieke en private sector.” Het boek is geen ‘handboek bekostiging’, maar biedt inzichten om bekostigingsregels beter te begrijpen en ijkmateriaal om bekostigingsmodellen op centraal en instellingsniveau beleidsmatig en technisch te kunnen verbeteren. Het boek bevat ook een cd-rom waarmee een meerjarig beeld kan worden gegeven van de financiele gevolgen van het anders inrichten van onderwijs- of onderzoeksaanbod.
In de hoofdstukken 1 t/m 4 wordt de financiering van hoger onderwijs en onderzoek in algemene thema’s besproken. Algemene regels voor bekostiging, publiek-private financiering, en modeltypen als leerrechten en kwaliteitsbekostiging, worden ook geplaatst in een nieuw begrippenkader dat de 1e, 2e en 3e geldstroom begrippen vervangt. De hoofdstukken 5 tot en met 8 gaan over de kolommen onderwijs, onderzoek, student en administratie van geldstromen aan de hand van geldstromen en doelstellingen, trends over 25 jaar, instrumentatie, en (neven)effecten en dilemma’s. Hoofdstuk 9 en 10 beschrijven internationale modellen en vergelijkingen, waaronder de Europese effecten op bekostigingsdiscussies. Uitvoerig wordt in hoofdstuk 11 ingegaan op het Dossier Rekenschap en de ‘fraude in het onderwijs’, en mede aan de hand van de recente rechtspraak van de Raad van State worden harde conclusies getrokken. Het slothoofdstuk 12 richt zich op de vraag: hoe besteden we meer geld beter? De auteurs pleiten voor een Nederlandse Innovatie- en Investeringsbank voor Onderwijs en Onderzoek. Daarbij stellen ze: “want om onze vloot onderwijs- en wetenschapsinstellingen niet op te laag bekostigingsniveau te laten stranden, is in de toekomst veel meer geld nodig dan redelijkerwijs uit de bestaande publieke en private bronnen kan worden verwacht.”
Het boek bevat veel informatie en uitvoerige beschouwingen over de verschillende thema’s, onderbouwd met feitelijke gegevens over de ontwikkelingen in de tijd, de stand van zaken op dit moment (februari 2009) en perspectieven voor de toekomst. Het bevat ook duidelijke stellingnames, bijv. over de Rechtstaat die geen Prikkelstaat moet worden, want men raakt van constante prikkeling neurotisch of verslaafd of beide. “Een teveel aan additionele bekostigingsprikkels staat haaks op de eigen verantwoordelijkheid en deskundigheid om toekomstgericht koers te bepalen, koers te houden en creatief in te spelen op ontwikkelingen.” Ook gaan ze scherp in op verschoolsing, die veelal niet plaats vindt door meer onderwijstijd maar door het invoeren van bureaucratische voortgangsbewakingssystemen. Ze fulmineren tegen het ‘pimpen’ via ranglijsten. En vergelijken de pleidooien voor de Olympische Spelen in 2028 in Nederland met die voor een Harvard in de Rijndelta.
Bij alle informatie en trends mis ik toch ook wat: de ontwikkeling in het onderwijsbudget per student. Leune (2001) heeft laten zien dat de overheidsuitgaven per student tussen 1980 en 1995 met 51% zijn verminderd. Webbink beschreef een daling tussen 1995 en 2003 van een 8%. “De rijksbijdrage onderwijs per student neemt tussen 1997 en 2006 af met 800 euro per student” meldt de VSNU (zie: http://www.vsnu.nl/Universiteiten/Feiten-Cijfers/Financin/Ontwikkeling-rijksbijdrage-universiteiten.htm). Deze trend zal mijns inziens het universitaire onderwijs verdere schade toebrengen, tot verdere verpaupering leiden, de vraag is alleen nog waar de grens ligt voordat de trend wordt omgebogen. Een blinde vlek bij de auteurs? Niet helemaal, want de daling van de prijs per student wordt door hen genoteerd en als te manipuleren grootheid aangestipt in verschillende hoofdstukken. De analyse is ook complex, want wat tel je mee, hoe ga je om met vaste voeten en promotiepremies? Maar het effect op de staf/student ratio is onmiskenbaar en de trend heeft steeds grotere negatieve gevolgen.
Het boek levert veel stof voor discussie door de inhoud: feiten, analyse, visie en stellingname. De auteurs beschrijven de problemen en ontwikkelingen vaak op prikkelende wijze en brengen veel stof voor discussie bijeen. Het boek is omvangrijk, maar goed geordend en toegankelijk via het register. Kortom: een zeer geslaagde inbreng in de discussie over de inhoud van het beleid voor hoger onderwijs en onderzoek, juist nu visie en inzet van velen nodig is om de vloot op koers te houden.
Prof. dr. Albert Pilot, IVLOS/Faculteit Scheikunde, Universiteit Utrecht.
Referenties
Leune, J.M.G. (2001) Onderwijs in verandering. Groningen: Wolters Noordhoff.
Webbink, D. (1999) Het hogeronderwijsbudget in de jaren negentig. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs en Management, 3, 29-31.
Meer informatie kunt u op de pagina Geldstromen & Beleidsruimte vinden.
